Witamina K2 – składnik suplementów, który odkryto dzięki tradycyjnej potrawie z Japonii (natto)

W świecie mikroskładników odżywczych istnieją takie, których historia odkrycia jest równie intrygująca, co ich potencjalne znaczenie biologiczne. Witamina K2 jest jednym z nich – jej identyfikacja jest ściśle związana z japońską kuchnią i tradycyjnym produktem fermentowanym, jakim jest natto. Choć obecnie witamina K2 jest szeroko dostępna w suplementach, jej pochodzenie i mechanizmy działania nadal stanowią przedmiot badań naukowych.

Od laboratorium do japońskiej kuchni – odkrycie witaminy K2

Historia witaminy K rozpoczęła się w latach 30. XX wieku, gdy duński biochemik Henrik Dam, badając wpływ diety ubogiej w cholesterol na kurczęta, zaobserwował zaburzenia krzepnięcia krwi. W wyniku tych badań odkrył substancję, którą nazwano witaminą K – od niemieckiego „Koagulation”. Dopiero z czasem naukowcy wyodrębnili różne formy tej witaminy, w tym K2. Przełomem okazały się badania nad natto – tradycyjnym japońskim przysmakiem z fermentowanej soi. Analizy chemiczne wykazały, że natto zawiera wyjątkowo wysokie stężenia menachinonu-7 (MK-7), czyli jednej z długołańcuchowych form witaminy K2 [1]. To odkrycie zwróciło uwagę naukowców na potencjalne korzyści zdrowotne wynikające z obecności tej witaminy w diecie.

Natto – tradycyjny japoński przysmak

Natto to fermentowany produkt sojowy, powstający przy udziale bakterii Bacillus subtilis var. natto. Posiada charakterystyczną lepką konsystencję i intensywny zapach, co może stanowić kulinarne wyzwanie dla osób niezaznajomionych z tym produktem. W Japonii natto spożywane jest najczęściej na śniadanie – z ryżem, szczypiorkiem i sosem sojowym. Choć Japończycy nie spożywali natto z myślą o jego wartościach zdrowotnych, badania wykazały, że regularna konsumpcja tego produktu wiąże się z wyższym stężeniem MK-7 w surowicy oraz zwiększonym poziomem γ-karboksylowanej osteokalcyny, co może mieć znaczenie w kontekście zdrowia kości [2][3].

Rodzina witamin K – podobieństwa i różnice

Witamina K występuje w dwóch głównych formach: K1 (filochinon) oraz K2 (menachinon). K1 obecna jest głównie w zielonych warzywach liściastych. K2 z kolei obejmuje całą grupę menachinonów – od MK-4 do MK-13 – które różnią się długością łańcucha bocznego. Witaminy K1 i K2 wykazują odmienną biodostępność – MK-7 pozostaje w organizmie znacznie dłużej niż K1 [4].

MK-4 i MK-7 – kluczowe formy witaminy K2

W diecie człowieka największe znaczenie mają dwie formy: MK-4, występująca m.in. w wątróbce i tłuszczach mlecznych, oraz MK-7, która obecna jest w fermentowanych produktach, zwłaszcza w natto. MK-7 charakteryzuje się znacznie dłuższym okresem półtrwania w osoczu, co może przekładać się na jej stabilniejsze działanie w organizmie [5].

Naturalne źródła witaminy K2 w diecie

Najbogatszym naturalnym źródłem MK-7 jest natto – 100 g tego produktu może zawierać nawet ponad 1000 μg witaminy K2 [1]. Inne źródła to:

Warto dodać, że zawartość K2 w produktach zależy od warunków hodowli zwierząt – dieta oparta na trawie sprzyja wyższej zawartości menachinonów [6].

Rola witaminy K2 w organizmie

Witamina K2, podobnie jak K1, pełni funkcję kofaktora enzymatycznego w procesie γ-karboksylacji białek zależnych od witaminy K. Dzięki temu aktywuje białka biorące udział w procesach fizjologicznych, takich jak krzepnięcie krwi, mineralizacja kości oraz hamowanie zwapnienia naczyń [4].

Witamina K2 a gospodarka wapniowa

Witamina K2 odgrywa istotną rolę w regulacji metabolizmu wapnia poprzez aktywację osteokalcyny i białka macierzy Gla (MGP). Osteokalcyna wspomaga mineralizację kości, a MGP zapobiega odkładaniu się wapnia w tkankach miękkich [7]. Badania pokazują, że zwiększone spożycie MK-7 może poprawiać stopień karboksylacji tych białek [3][8].

Aktualne badania nad witaminą K2

Badania nad MK-7 trwają. Przykładowo, obserwacje prowadzone w Japonii wykazały, że kobiety regularnie spożywające natto miały wyższe poziomy MK-7 i niższą częstość złamań szyjki kości udowej w porównaniu do kobiet z rejonów, gdzie natto nie jest popularne [9]. Z kolei badanie randomizowane przeprowadzone w Europie nie wykazało wpływu suplementacji MK-7 na gęstość mineralną kości u kobiet po menopauzie, mimo że zaobserwowano wzrost karboksylacji osteokalcyny [10].

Współdziałanie witamin – K2 i D3

Witamina D3 stymuluje produkcję białek takich jak osteokalcyna, które następnie wymagają aktywacji przez witaminę K2. Ta synergiczna relacja sprawia, że coraz częściej zaleca się ich wspólne stosowanie, choć potrzeba więcej badań klinicznych, by potwierdzić pełen zakres ich interakcji [7].

Witamina K2 a zrównoważona dieta

Dieta oparta na różnorodnych produktach roślinnych i zwierzęcych może dostarczyć odpowiednich ilości witaminy K2. Osoby na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej powinny rozważyć spożycie fermentowanych produktów roślinnych, takich jak natto czy kimchi, choć zawartość MK-7 w tych ostatnich jest znacznie niższa.

Podsumowanie

Witamina K2 to związek o interesującej historii i potencjalnie istotnym znaczeniu dla zdrowia. Od fermentowanych ziaren soi po nowoczesne badania kliniczne – jej historia to przykład, jak tradycja może inspirować naukę. Choć suplementacja MK-7 jest możliwa, zawsze warto najpierw postawić na zróżnicowaną dietę. W przypadku rozważania suplementacji – szczególnie przy jednoczesnym stosowaniu leków przeciwzakrzepowych – należy skonsultować się z lekarzem.

Uwaga: Materiał ten ma wyłącznie charakter informacyjny i nie powinien być traktowany jako substytut profesjonalnej porady medycznej, diagnozy ani leczenia. W przypadku wątpliwości zdrowotnych skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.

Literatura

1. Tsukamoto, Y., Ichise, H., & Yamaguchi, M. (2000). Prolonged Intake of Dietary Fermented Soybeans (Natto) with Reinforced Vitamin K2 Enhances Circulating γ-Carboxylated Osteocalcin. Journal of Health Science, 46, 317-321.
2. Tsukamoto, Y., Ichise, H., Kakuda, H., & Yamaguchi, M. (2000). Intake of Fermented Soybean (Natto) Increases Circulating Vitamin K2 and γ-Carboxylated Osteocalcin in Normal Individuals. Journal of Bone and Mineral Metabolism, 18(4), 216-222.
3. van Summeren, M. V., Braam, L., Lilien, M., Schurgers, L., Kuis, W., & Vermeer, C. (2009). The Effect of MK-7 Supplementation on Osteocalcin Carboxylation in Healthy Prepubertal Children. British Journal of Nutrition, 102, 1171–1178.
4. Schurgers, L. J., Teunissen, K. J. F., Hamulýak, K., Knapen, M. H. J., Vik, H., & Vermeer, C. (2007). Vitamin K-Containing Dietary Supplements: Comparison of Synthetic Vitamin K1 and Natto-Derived Menaquinone-7. Blood, 109(8), 3279-3283.
5. Sato, T., Schurgers, L., & Uenishi, K. (2012). Comparison of Menaquinone-4 and Menaquinone-7 Bioavailability in Healthy Women. Nutrition Journal, 11, 93.
6. Kaneki, M., Hodges, S., Hosoi, T., Fujiwara, S., Lyons, A., et al. (2001). Japanese Fermented Soybean Food as the Major Determinant of Circulating MK-7: Possible Implications for Hip-Fracture Risk. Nutrition, 17(4), 315-321.
7. Rønn, S. H., Harsløf, T., Pedersen, S. B., & Langdahl, B. L. (2016). Vitamin K2 (MK-7) Preserves Trabecular Bone Microarchitecture at the Tibia in Postmenopausal Women. European Journal of Endocrinology, 175(6), 541-549.
8. Mona, M., Gjelstad, I. M. F., Baksaas, I., Grande, T., Aukrust, I. R., & Drevon, C. A. (2017). Bioavailability and Functional Aspects of Synthetic vs Fermentation-Derived MK-7. International Journal for Vitamin and Nutrition Research, 87(5-6), 1-15.
9. Emaus, N., Gjesdal, C. G., Almås, B., Christensen, M., Grimsgaard, A. S., et al. (2010). Vitamin K2 Supplementation Does Not Influence Bone Loss in Early Menopausal Women. Osteoporosis International, 21(10), 1731–1740.
10. Rønn, S. H., Harsløf, T., Oei, L., Pedersen, S. B., & Langdahl, B. L. (2020). The effect of vitamin MK-7 on bone mineral density and microarchitecture in postmenopausal women with osteopenia: A 3-year randomized, placebo-controlled clinical trial. Osteoporosis International, 32, 185–191.