Złocista przyprawa o intensywnym kolorze i charakterystycznym aromacie od wieków stanowiła ważny element kuchni indyjskiej. Dziś kurkumina – związek obecny w kłączu ostryżu długiego (Curcuma longa), znanego powszechnie jako kurkuma – stała się przedmiotem badań naukowych. Co sprawia, że ta popularna przyprawa przyciąga uwagę współczesnych laboratoriów? Przyjrzyjmy się bliżej kurkuminie, która z kuchni hinduskiej trafiła na łamy czasopism naukowych.
Historia kurkumy w tradycji
Kurkuma, nazywana czasem "indyjskim szafranem", towarzyszy kulturze Indii od tysięcy lat. W tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej była stosowana zarówno wewnętrznie w formie naparów i mieszanek, jak i zewnętrznie jako składnik okładów. Szczególne znaczenie miała w rytualnych obrzędach hinduistycznych, gdzie symbolizowała czystość i dostatek. Pierwsze pisemne wzmianki o kurkumie pochodzą z tekstów datowanych na ok. 250 r. p.n.e., choć praktyki jej stosowania są znacznie starsze, przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie.
Kurkuma a kurkumina – różnice
Warto rozróżnić pojęcia kurkumy i kurkuminy. Kurkuma to przyprawa otrzymywana z kłączy rośliny Curcuma longa, zawierająca około 2–5% kurkuminoidów, wśród których dominuje kurkumina (diferuloilometan). To właśnie kurkumina nadaje kurkumie charakterystyczny złocisty kolor. Oprócz kurkuminy, w kurkumie znajdują się również inne kurkuminoidy (demetoksykurkumina i bis-demetoksykurkumina), olejki eteryczne (turmerony, zingiberen, α-fellandren), polisacharydy, białka oraz mikroelementy. Ta złożona kompozycja związków sprawia, że właściwości całej przyprawy mogą różnić się od działania wyizolowanej kurkuminy.
Co mówi nauka o kurkuminie?
Badania laboratoryjne i przedkliniczne sugerują, że kurkumina oddziałuje na wiele procesów biochemicznych w komórkach i może mieć działanie cytoprotekcyjne. Warto jednak pamiętać, że większość wyników pochodzi z badań in vitro i na modelach zwierzęcych.
Procesy biochemiczne
Kurkumina wykazuje zdolność modulowania aktywności wielu szlaków sygnałowych w komórkach, takich jak NF-κB, MAPK i JAK/STAT. Może wpływać na funkcję komórek układu odpornościowego, np. dendrytycznych, redukując ich zdolność do inicjowania odpowiedzi zapalnej i promując powstawanie komórek regulatorowych T [1].
Potencjał antyoksydacyjny
W badaniach in vitro wykazano, że kurkumina może neutralizować reaktywne formy tlenu (ROS) i wpływać na aktywność enzymów antyoksydacyjnych, takich jak katalaza czy dysmutaza ponadtlenkowa. Efekty te mogą przekładać się na ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym, choć potrzeba dalszych badań u ludzi [2].
Wyzwania związane z biodostępnością
Jednym z głównych ograniczeń stosowania kurkuminy jest jej niska biodostępność – po podaniu doustnym jej stężenie we krwi pozostaje bardzo niskie z powodu słabego wchłaniania, szybkiego metabolizmu i eliminacji [3].
Kurkumina i pieprz – tradycyjne połączenie
Dodatek piperyny – aktywnego związku z pieprzu czarnego – może znacząco zwiększać biodostępność kurkuminy. W badaniu wykazano, że piperyna zwiększała jej wchłanianie nawet 20-krotnie poprzez hamowanie metabolizmu wątrobowego [4]. To ciekawe, że kuchnia indyjska intuicyjnie łączyła te składniki od wieków.
Kierunki badań naukowych
Obecnie prowadzone są badania nad potencjalnym zastosowaniem kurkuminy w kontekście chorób zapalnych, nowotworów, chorób neurodegeneracyjnych i metabolicznych. Na przykład, wykazano, że kurkumina może wpływać na cykl komórkowy i indukować apoptozę w komórkach białaczkowych [5], nowotworowych komórkach kostnych [6] i komórkach skóry [7].
Metody pozyskiwania kurkuminy
Tradycyjnie kurkumę pozyskiwano poprzez gotowanie, suszenie i mielenie kłączy Curcuma longa. Współczesne techniki ekstrakcji obejmują wykorzystanie rozpuszczalników organicznych, nadkrytycznego CO₂, chromatografii czy ekstrakcji wspomaganej ultradźwiękami. Coraz większy nacisk kładzie się na metody ekologiczne i wydajne, które pozwalają uzyskać standaryzowane ekstrakty.
Kurkuma w codziennej kuchni
Włączenie kurkumy do codziennej diety to nie tylko sposób na urozmaicenie smaku potraw, ale również na wzbogacenie diety w naturalne składniki roślinne. Przyprawa ta:
Ze względu na silnie barwiące właściwości warto ostrożnie obchodzić się z kurkumą w kuchni.
Podsumowanie
Kurkumina to substancja, która mimo trudności związanych z jej biodostępnością, wzbudza zainteresowanie naukowców dzięki swoim interesującym właściwościom biochemicznym. Choć większość wyników dotyczy badań czysto laboratoryjnych, dalsze prace kliniczne mogą w przyszłości przynieść nowe, wartościowe wnioski. Kurkumina nie jest panaceum, ale włączenie kurkumy jako przyprawy do codziennej, zbilansowanej diety może być smacznym i naturalnym sposobem na wzbogacenie jadłospisu. Pamiętajmy jednak, że żaden pojedynczy składnik nie zastąpi zdrowego stylu życia i regularnych badań profilaktycznych.
Literatura
- Rahimi, K., Hassanzadeh, K., Khanbabaei, H., et al. (2020). Curcumin: a dietary phytochemical for targeting the phenotype and function of dendritic cells. Current Medicinal Chemistry.
- Kuo, M., Huang, T. S., & Lin, J. K. (1996). Curcumin, an antioxidant and anti-tumor promoter, induces apoptosis in human leukemia cells. Biochimica et Biophysica Acta, 1317(2), 95–100.
- Sharifi, S., Zununi Vahed, S., Ahmadian, E., et al. (2019). Stem Cell Therapy: Curcumin Does the Trick. Phytotherapy Research, 33, 2927–2937.
- Shoba, G., Joy, D., Joseph, T., et al. (1998). Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Medica, 64(4), 353–356.
- Tan, T., Tsai, H.-R., Lu, H.-F., et al. (2006). Curcumin-induced cell cycle arrest and apoptosis in human acute promyelocytic leukemia HL-60 cells via MMP changes and caspase-3 activation. Anticancer Research, 26(6B), 4361–4371.
- Lee, D. S., Lee, M. K., & Kim, J. (2009). Curcumin induces cell cycle arrest and apoptosis in human osteosarcoma (HOS) cells. Anticancer Research, 29(12), 5039–5044.
- Song, W., Ren, Y.-J., Liu, L., et al. (2021). Curcumin induced the cell death of immortalized human keratinocytes (HaCaT) through caspase-independent and caspase-dependent pathways. Food & Function.